समदोष:समाग्निच्श्र समधातुमलक्रिय: प्रसन्नात्मेन्द्रियमना: स्वस्थ इत्यभिधीयते॥ (सुश्रुत )

                            Ayurveda the saga of preventive medicine
                
                    शरीरेन्द्रिय सत्वात्मसंयोगो धारि जीवितम्                                                नित्यगश्चानुबन्धश्च पर्यायैरायुरुच्यते
                                                                                ( सु ०१/४२  ) 

         
        शरीर ,इन्द्रिय ,मन  और  आत्मा   संयोग   आयु कहते है  इन चारो  परस्पर धारण  करने के कारण  धारी ,जीवन   लक्षण  के कारण -जीवित ,नित्य प्रतिक्षण वृद्धि  प्राप्त होते रहने   कारण  -नित्यग  तथा पर (सूक्ष्म ) शरीर  का ऊपर( स्थूल ) शरीर  में  सम्बन्ध  कराने  के कारण  को आयु अनुबंध भी  कहते है | 
               तस्य आयुष: पूर्णतमो वेदो वेदविदा मत :| ( सु ०१/४३  )

        Ayurveda the saga of preventive medicine

       सत्वमात्मा शरीरं  च त्रयमेतत त्रिदण्डवत | 
       लोकसिस्तष्ठति  संयोग सर्वं  प्रतिष्ठतम | | 
                                  ( च ० सू ० १/४५ )

 मन,आत्मा और शरीरये तीनो  त्रिदण्ड के सामान जीवन   आधार स्तम्भ है ये तीनो के  संयोग से  इस लोक  की स्थिति  है  और   में सब कुछ  प्रतिष्ठित है | 

          समदोष:समाग्निच्श्र  समधातुमलक्रिय:                      प्रसन्नात्मेन्द्रियमना: स्वस्थ इत्यभिधीयते॥ (सुश्रुत )

 शरीर मन : स्वास्थय लक्षण -जिसके (सत्वादिगुण  तथा  वातादि )दोष ,(जठर तथा काय की )अग्नि ,(रसादिसप्त )धातु (पुरषादि )मल इनकी क्रियाएँ सम हो तथा जिसकी आत्मा ,इन्द्रियाँ तथा मन प्रसन्न हो वह स्वस्थ्य कहलाता है  


                       Ayurveda the saga of preventive medicine

Comments

Popular posts from this blog

हिताहितं सुखं दु:खमायुस्तस्य हिताहितम् | मानं च तच्च् यत्रोत्तमाययुर्वेद : स उच्चते||

विकारो धातुवैषम्यं , साम्य प्रकृतिरुच्यते | सुखसंज्ञकमारोग्यं विकारो दुःखमेव च ||